بررسی تطبیقی رویکرد سیاسی مورخان در تاریخ‌نگاری محلی گیلان از قرن نهم تا یازدهم هـ ق با تکیه بر روش و بینش مورخان

تاریخ‌نگاری محلی گیلان در فاصله‌ی قرن‌های نهم تا یازدهم هـ.ق قه طور چشمگیری رشد یافت.ضعف حکومت مرکزی و قدرت گرفتن حکومت‌های محلی در این منطقه را می‌توان از مهم‌ترین عوامل رشد تاریخ‌نگاری محلی این منطقه در این دوره دانست.برای شناخت تاریخ‌نگاری گیلان، بررسی سه مأخذ مهم این دوره تاریخ گیلان و دیلمستان، تاریخ‌خانی و تاریخ‌ گیلان ضروری به نظر می‌رسد.بر اساس مطالعات انجام شده و بررسی تطبیقی ساختار سیاسی این متون، به نظر می‌رسد مورخان تاریخ گیلان و دیلمستان و تاریخ‌‌ خانی، بیشتر تحت تأثیر جو حاکم و اقتدار حاکمان کیائی قرار گرفته‌اند.از نظر محتوایی، جریان‌های سیاسی در آثار این مورخان اولویت‌ ویژه‌ای دارند.در نتیجه، صورت تاریخ‌های دودمانی به خود گرفته‌اند.جانب‌داری مورخانی نظیر مرعشی و لاهیجی از حاکمان کیائی در کتاب‌هایشان به طور واضح مشهود است.این نگرش‌ آن‌ها موجب شده است سمت و سوی گزارش‌های تاریخی آن‌ها کم‌وبیش در جهت حمایت از امیران خود باشد، اما در تاریخ گیلانِ فومنی مورخ در پی آشفتگی اوضاع سیاسی و سقوط حکومت‌های محلی وقت، از دیدگاهی متفاوت در جریان‌های تاریخی نگریسته است.این مورخ از دیدگاهی وسیع‌تر و با نگرشی اجتماعی و جامعه‌شناختی نیز به تحلیل رویدادها پرداخته است.تأمل در نگرش فومنی به پدیده‌های تاریخی، و مقایسه‌ی بینش و روش‌ وی با دو مورخ پیشین، سیری تکاملی را در اندیشه‌ی تاریخ‌نگاری محلی این سرزمین نشان می‌دهد.پرسش اصلی پژوهش این است که چه عاملی موجب توجه تاریخ‌نگاران محلی گیلان به رویدادهای سیاسی و تأکید بر آن‌ها در آثارشان بوده است.در پاسخ به این پرسش می‌توان این فرضیه را مطرح کرد که تأثیرپذیری مورخان از شرایط سیاسی و خدمت در دربار حاکمان وقت و نیز وقوع رویدادهای مهم سیاسی در این دوران موجب شده است که آن‌ها حاکمان وقت را محور نوشته‌های خود قرار دهند.ما در پژوهش می‌کوشیم با بررسی تطبیقی آثار موردنظر، و مطالعات نظری انجام گرفته در زمینه‌ی تاریخ‌نگاری، بینش و روش تاریخ‌نگاری این مورخان و بازتاب شرایط سیاسی در هر یک از آن‌ها را نقد و بررسی کنیم.